Bazı insanlar yeme bozukluklarını yaşam tarzı seçimi olarak görebilir, aslında ciddi zihinsel rahatsızlıklardır. İnsanları fiziksel, psikolojik ve sosyal olarak etkiler ve hayatı tehdit eden sonuçları olabilir.
Yeme bozuklukları artık “Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayısal El Kitabı” (DSM) tarafından resmen zihinsel bozukluk olarak tanınmaktadır.
Dünyada milyonlarca kadın ve erkek, hayatlarının bir noktasında bir yeme bozukluğu yaşadı ya da yaşayacaktır. Yazıda genel olarak görülebilen farklı yeme bozukluklarından bahsedilecek ve beslenme bozuklukları hakkında bilgi verilecektir.
Yeme Bozuklukları Nelerdir?
Yeme bozuklukları, anormal veya rahatsız edici yeme alışkanlıklarıyla ifade edilen bir durumdur. Bunlar çoğunlukla yiyecek, vücut ağırlığı veya vücut şekli ile ilgili bir saplantıdan kaynaklanır ve genellikle sağlık sorunları ile sonuçlanır. Bazı durumlarda yeme bozuklukları ölüme bile neden olabilir.
Yeme bozukluğu olan bireyler çeşitli belirtilere sahip olabilir. Yiyeceklerin kısıtlanması, kusma veya aşırı egzersiz gibi uygunsuz davranışlar sonucu şiddetli kısıtlamalar görülür.
Yeme bozuklukları, herhangi bir yaşam aşamasındaki herhangi bir cinsiyete sahip kişileri etkileyebilmesine rağmen, çoğunlukla ergenlerde ve genç kadınlarda görülür. Aslında, gençlerin % 13’ü 20 yaşına kadar en az bir yeme bozukluğu yaşayabilir.
Yeme Bozuklukları Neden Olur?
Uzmanlar, yeme bozukluklarına çeşitli faktörlerin neden olabileceğini düşünüyorlar. Bunlardan biri genetiktir.
Doğumda ayrılan ve farklı aileler tarafından benimsenen ikizlere bakan ikiz ve evlat edinme çalışmaları, yeme bozukluklarının kalıtsal olabileceğine dair bazı kanıtlar elde ettiler.
Bu tür araştırmalar, ikizlerden birinin yeme bozukluğu geliştirmesi durumunda, diğer ikizin de genelde bir hastalığa yakalanma olasılığının % 50 olduğunu gösterdi.
Kişilik özelliklerinin başka bir nedeni vardır. Özellikle nevrotiklik, mükemmeliyetçilik ve dürtüsellik üç kişilik özelliğidir ve genellikle yeme bozukluğu geliştirme riskini yükseltir.
Diğer potansiyel nedenler, kültürel tercih olarak incelik ve medya baskısı sonucu zayıf kalma algısıdır. Bazı beslenme bozuklukları, Batılı incelik ideolojilerine maruz kalmayan kültürlerde çoğunlukla mevcut değildir.
Ancak, kültürel açıdan kabul gören incelik idealleri dünyanın birçok yerinde çokça mevcut. Bununla birlikte, bazı ülkelerde, az sayıda birey yeme bozukluğu geliştirmektedir. Dolayısıyla, bu durum muhtemelen bir takım faktörlerin suçudur.
Son zamanlarda uzmanlar, beyin yapısı ve biyolojideki farklılıkların yeme bozukluklarının gelişiminde rol oynayabileceğini öne sürmüştür. Özellikle, beyindeki serotonin ve dopamin seviyeleri bu faktörlerden olabilir.
Yaygın Görülen Yeme Bozuklukları
Anoreksiya Nervoza
Anoreksiya nervoza, muhtemelen en çok bilinen yeme bozukluğudur. Genellikle ergenlik çağında veya genç yetişkinlikte gelişir ve erkeklerden daha fazla kadınları etkileme eğilimindedir.
Anoreksi olan insanlar genelde kendilerini aşırı kilolu bulurlar; sürekli ağırlıklarını izlemeye, belli gıdaları yememeye ve kalorilerini ciddi derecede kısıtlamaya eğilimliler. Anoreksiya nevroza ile ilgili yaygın belirtiler şunlardır:
– Benzer yaş ve boydaki insanlara kıyasla oldukça düşük ağırlıkta olma.
– Çok sınırlı yemek yeme.
– Kilolu olmamasına rağmen, kilo almaktan kaçınmak için ısrarlı davranışlar ve kilo alma korkusu.
– İnce olmak için acımasız bir şekilde kilo vermeye çalışmak, sağlıklı kilo vermekten uzak olmak.
– Ciddi derecede düşük kilolu olmanın inkar edilmesi de dahil olmak üzere çarpık bir vücut imgesi.
Obsesif kompülsif belirtiler de sıklıkla mevcuttur. Örneğin, anoreksiya ile karşı karşıya olan birçok kişi yiyecekle ilgili sürekli düşüncelerle meşguldür ve bazıları takıntılı bir şekilde yemek tarifleri veya yiyecek saklamak gibi şeyler de yapabilir.
Bu tür bireyler, aynı zamanda, toplumda veya kalabalık ortamlarda yemede güçlük çekebilir ve çevrelerini kontrol etme yönünde güçlü bir arzuya sahip olabilirler ve anlık yeteneklerini sınırlayabilirler.
Anoreksiyanın iki alt tipi var – kısıtlayıcı yemek ve aşırı yiyip çıkarmak. Kısıtlayıcı türü olan bireyler, yalnızca diyet, oruç veya aşırı egzersiz yaparak kilo verirler.
Aşırı yemek yiyen ve çıkaran kişi, büyük miktarlarda yiyecek yiyebilir veya çok az yemek yiyebilir. Her iki durumda da, yemek yedikten sonra kusma, müshil veya diüretik kullanarak veya aşırı egzersiz gibi aktiviteler yaparak vücutlarını arındırırlar.
Anoreksiya, vücuda çok zararlı olabilir. Zamanla, onunla yaşayan bireylerin kemiklerinde incelme, kısırlık, saç ve tırnakların kırılması gibi durumlar ortaya çıkabilir.
Ağır vakalarda, anoreksiya, kalp, beyin veya çoklu organ yetmezliği ve ölümle sonuçlanabilir.
Bulimia Nervoza
Bulimia nervoza, bilinen bir diğer yeme bozukluğudur. Tıpkı anoreksiya gibi bulimia da ergenlik döneminde ve erken yetişkinlikte gelişme eğilimindedir ve erkekler arasında kadınlara göre daha az görülür. Bulimianın var olduğu kişiler, nispeten kısa bir sürede çok fazla miktarda yemek yer.
Her aşırı yeme atağı, genellikle acı dolu hale gelene kadar devam eder. Dahası, bir aşırılık döneminde, kişi genellikle yemeyi bırakamayacağını veya ne kadar yediğini kontrol edemediğini hisseder.
Fazla yemek, her türden gıdayı kapsayabilir ancak genelde bireyin normalde yememesi gereken gıdalardır.
Bulimia olan bireyler daha sonra tüketilen kaloriyi telafi etmeye ve bağırsak rahatsızlığından kurtulmaya çalışırlar. Sık yapılan boşaltım davranışları zorla kusma, açlık, müshil, diüretik, lavman ve aşırı egzersizi içerir.
Belirtiler, anoreksiya nervozanın aşırı yiyip, çıkarmak alt tipine çok benzer gibi görünebilir. Ancak, bulimia hastaları genelde zayıf olmaktan ziyade nispeten normal bir ağırlıktatır.
Bulimia nervozanın yaygın belirtileri şunlardır:
– Kontrol yetersizliği hissi ile tekrarlayan aşırı beslenme atakları.
– Kilo almayı önlemek için uygunsuz boşaltım davranışlarının tekrarlayan atakları.
– Beden şekli ve ağırlığını aşırı derecede etkileyen bir benlik savaşı.
– Normal bir kiloya rağmen kilo alma korkusu.
Bulimianın yan etkileri, iltihaplı boğaz ağrısı, tükürük bezleri şişmesi, diş minesinin aşınması, diş çürümesi, reflü, bağırsak tahrişi, şiddetli dehidrasyon ve hormonal bozukluklardır.
Şiddetli durumlarda, bulimia ayrıca sodyum, potasyum ve kalsiyum gibi elektrolitlerin vücut düzeylerinde bir dengesizlik oluşturabilir. Bu, inme veya kalp krizine neden olabilir.
Günümüzde özellikle de ABD’de en yaygın yeme bozukluklarından biri olduğu düşünülmektedir. Tıkanırcasına yeme bozukluğu tipik olarak ergenlik dönemi ve erken yetişkinlikte başlar ancak ileri dönemlerde de gelişebilir.
Bu bozukluğu olan bireylerde bulimia veya anoreksiya aşırı yeme alt tipi olanlara benzer belirtiler bulunur.
Örneğin, nispeten kısa sürelerle normalden olağan dışı miktarda yiyecek yenip, bu sırada kontrol yetersizliği hissediliyor.
Bununla birlikte, önceki iki bozukluğun aksine, tıkanırcasına yeme bozukluğu olan insanlar kaloriyi sınırlamaz veya yediklerini telafi etmek için kusma veya aşırı egzersiz gibi boşaltım davranışlarında bulunmazlar.
Tıkanırcasına yeme bozukluğunun sık görülen semptomları şunlardır:
– Aç hissetmemesine rağmen, büyük miktarlarda yiyeceği, rahatsız edici bir şekilde mide dolana kadar hızlı yemek.
– Aşırı yemek yeme sırasında kontrol yetersizliği hissetmek.
– Aşırı yemek yeme davranışını düşünürken utanç, tiksinti veya suçluluk gibi sıkıntı hissi.
– Yediklerini telafi etmek için, kalori kısıtlaması, kusma, aşırı egzersiz veya müshil veya diüretik kullanım gibi temizleme davranışlarının kullanımı yoktur.
Tıkanırcasına yeme bozukluğu olan insanlar genellikle fazla kilolu veya obezdir. Bu, kalp hastalığı, inme ve tip 2 diyabet gibi fazla kiloya bağlı tıbbi komplikasyonlar riskini artırabilir.
Pika Yeme Bozukluğu
Pika, yakın zamanda DSM tarafından yeme bozukluğu olarak kabul edilen tamamen yeni bir durumdur.
Pika olan bireyler, buz, kir, toprak, tebeşir, sabun, kağıt, saç, bez, yün, çakıl, çamaşır deterjanı gibi gıda dışı maddeleri yerler.
Pika, yetişkinlerde olduğu kadar çocuklarda ve ergenlerde de görülebilir. Buna göre, bu bozukluk en sık çocuklarda, hamile kadınlarda ve zihinsel engelli bireylerde görülür.
Pika yeme bozukluğuna sahip bireyler, zehirlenme, enfeksiyonlar, bağırsak yaralanmaları ve beslenme yetersizliği riski altında olabilir. Alınan maddelere bağlı olarak, pika ölümcül olabilir.
Ruminasyon Bozukluğu
Ruminasyon bozukluğu, yeni tanınan bir yeme bozukluğudur. Bir kişinin daha önce çiğnediği ve yuttuğu yiyecekleri tekrar ağzına getirmesi, tekrar çiğneyip yutması durumudur.
Ruminasyon genellikle bir yemekten sonraki ilk 30 dakika içinde gerçekleşir ve isteyerek yapılır.
Bu bozukluk bebeklik döneminde, çocuklukta veya erişkinlikte gelişebilir. Bebeklerde üç ila 12 ay arasında gelişme eğilimindedir ve kendi başına kaybolur.
Bu durumdaki çocukların ve yetişkinlerin genellikle bunu çözmek için tedaviye ihtiyaçları vardır.
Bebeklerde sorun çözülmezse, ritim bozukluğuna, kilo kaybına ve ölümcül olabilecek ciddi malnütrisyona neden olabilir.
Bu bozukluğu olan yetişkinler, özellikle yediği yiyecek miktarını kısıtlayabilir. Bu, kilo kaybetmelerine neden olabilir.
Kaçıngan/Kısıtlı Yiyecek Alımı Bozukluğu
Kaçıngan/kısıtlı yiyecek alımı bozukluğu (ARFID), eski bir bozukluğa yeni verilen bir addır. Aslında, “bebeklik ve erken çocukluk dönemi beslenme bozukluğu” olarak bilinen, daha önce yedi yaşın altındaki çocuklar için belirlenmiş bir tanının yerini alıyor.
ARFID genellikle bebeklik döneminde veya erken çocukluk döneminde gelişmekle birlikte yetişkinliğe kadar sürebilir. Erkeklerde ve kadınlarda eşit derecede yaygındır.
Bu bozukluğu olan bireyler, yemek yeme ile ilgi eksikliği ya da belli kokular, zevkler, renkler, dokular ya da sıcaklıklar için hoşnutsuzluk nedeniyle yemeyi reddederler.
ARFID’in sık görülen semptomları şunlardır:
– Kişinin yeterli kalori ya da besleyiciyi yemesini engelleyen, gıda alımını önleme ya da kısıtlama.
– Başkaları ile birlikte yemek gibi normal sosyal işlevleri etkileyen alışkanlıklar.
– Yaş ve boyuna göre zayıf gelişme.
– Besin eksiklikleri veya takviyelere veya tüp beslenmeye bağımlılık.
ARFID’in, küçük bebekler için seçici yemek yeme ya da yaşlı erişkinlerde daha düşük bir gıda alımı gibi basit gelişimsel normal davranışların ötesine geçtiğini belirtmek gerekir.
Yukarıdaki altı yeme bozukluğuna ek olarak, az bilinen ya da daha az yaygın yeme bozuklukları da bulunmaktadır. Bunlar genellikle üç kategoriden birinde sınıflandırılır:
Geri çıkarma bozukluğu
Bu bozukluğu olan bireylerin ağırlıkları veya şeklini kontrol etmek için genellikle kusma, müshil ilaçları, diüretikler veya aşırı egzersiz gibi tasfiye davranışları vardır.
Gece yeme sendromu
Gece yeme sendromu olan kişiler genellikle uykudan uyandıktan sonra aşırı derecede yemek yer.
EDNOS
Yeme bozukluğuna benzer belirtilere sahip olan ancak yukarıdaki kategorilerin hiçbirine uymayan diğer muhtemel koşulları içerir.
EDNOS’a giren bir bozukluk ortoreksiya nervozadır. Medyada ve bilimsel araştırmalarda giderek daha fazla bahsedilen ortoreksiya nervoza, şu anki DSM tarafından resmen tanınan ayrı bir yeme bozukluğu olarak bilinmelidir.
Ortoreksiya nervoza olan bireyler, sağlıklı beslenme konusuna obsesif bir odaklanma eğilimi gösterirler; günlük yaşamlarını bozan ölçüde sağlıklı beslenmeye takıntılıdırlar.
Örneğin, etkilenen kişi sağlıksız olduğundan korkarak tüm yiyecek gruplarını yok sayabilir. Bu malnutrisyona, ağır kilo kaybına, ev dışında yemek yeme zorluğuna ve duygusal sıkıntıya yol açabilir.
Yeme Bozukluklarının Tedavisi
Koşulların ciddiyeti ve karmaşıklığından dolayı, yeme bozukluklarında uzmanlaşmış profesyonel bir tedavi ekibi, iyileşmeyi hızlandıracaktır.
Tedavi planları, bir erkeğin veya kadının sağlıklarının ve refahının iyileştirilmesinde karşılaşabilecekleri pek çok endişeyi ele almak için kullanılır ve genellikle bireysel ihtiyaçları karşılayacak şekilde düzenlenir.
Yeme bozukluklarının tedavisinde kullanılan yöntemler şunlardır:
Tıbbi Bakım ve İzleme
Yeme bozukluklarının tedavisinde en büyük endişe, yeme bozukluğu davranışının bir sonucu olabilecek herhangi bir sağlık sorununu ele almaktır.
Beslenme
Normal beslenme için rehberlik ve kişiselleştirilmiş bir yemek planının entegrasyonunu içerecektir.
Terapi
Birey, aile veya grup gibi farklı psikoterapi biçimleri yeme bozukluklarının altında yatan nedenlerin ele alınmasına yardımcı olabilir.
Terapi, iyileşme sürecinde bireye travmatik yaşam olaylarını ele alma ve onlardan iyileşme ve duyguları ifade etme, iletişim kurma ve sağlıklı ilişkileri sürdürmek için daha sağlıklı başa çıkma becerileri ve yöntemleri öğrenme fırsatı verdiği için temel tedavinin bir parçasıdır.
İlaçlar
Bazı ilaçlar, bir yeme bozukluğuyla ortaya çıkabilecek ruh hali veya anksiyete semptomlarının giderilmesinde veya aşırı yeme ve temizleme davranışlarının azaltılmasında etkili olabilir.
Sonuç olarak;
Yeme bozuklukları, ciddi fiziksel ve duygusal sonuçlara yol açan zihinsel rahatsızlıklardır. Yeme bozukluğunuz varsa ya da böyle birini tanıyorsanız, yeme bozuklukları konusunda uzmanlaşmış bir sağlık uzmanından yardım isteyin.
