Yanıklar, hayatımızın kaçınılmaz bir parçası maalesef. Fırın tepsisinden elimizi yakararız, sıcak suda elimizi haşlarız, sıcak çayı üstümüze boca ederiz.
Sadece bu kadar mı? Güneş de yanık oluşturabilir cildimizde. Radyasyon da büyük bir risk. Yanık riski aslında mutfakta yemek yapan, soba yakan kişiler için daha fazla. Ateşe karşı büyük bir çekim gücü olan çocukların da yanığa maruz kalma riski yüksek.
Bazı yanıklar zararsız ama bazıları kalıcı yara izine neden olur ve hemen müdahale edilmeli.
“Hangi yanık türlerine nasıl müdahale edilmeli”, “yanık yarası nasıl iyileşir”, “yanık yaralarına ne iyi gelir”, doğal yanık tedavisi nasıl yapılır” konuyla ilgili merak edilen pek çok soru cevabını bulmayı bekliyor. Hadi başlayalım bütün detaylarıyla anlatmaya…
Yazının İçeriği
Yanık nedir?
Isı, kimyasallar, güneş ışığı, elektrik veya radyasyon, cilt dokusuna zarar verdiğinde yanık meydana gelir. Çoğu yanık yanlışlıkla olur.
Farklı derecelerde yanıklar var. Yanıklar ağrır ve tedavi edilmezse, enfeksiyon kapma riski yüksek.
Çocuklar, gençler ve yaşlılar yanık konusunda en fazla risk altında olan gruplar fakat kaza sonucu herkesin başına gelebilecek bir durum.
Yanık türleri neler?
Ciddiyet ve verdiği hasara göre yanıklar üç şekilde sınıflandırılır;
- Birinci derece yanıklar
Cilde en az zarar veren yanıklar, birinci derece yanıklardır. Bu yanıklar cildin sadece en dış tabakasını etkiler. Su toplamaz.
Birinci derece yanıkların belirtileri kızarıklık, iltihaplanma ve bazı durumlarda cildin hafif soyulmasıdır.
- İkinci derece yanıklar
İkinci derece yanıklar cildin en dış tabakasının ötesine geçerek cildin kabarmasına ve ağrımasına neden olur. Kabarcıklar patlarsa yanık, ıslak bir görünüm kazanır. Kabarcıkların ciddiyetine göre, ikinci derece yanıkların iyileşmesi daha uzun sürer.
- Üçüncü derece yanıklar
Üçüncü derece yanıklar cildin bütün katmanlarını etkiler. Çok şiddetlidir ve sinir hasarına neden olur. Yanık olan kişinin, yanıktan kaynaklanan ağrıyı hissetmesini engeller.
Üçüncü derece yanıktan etkilenen cilt, mumsu beyaz ya da koyu kahverengidir. Tedavi edilmezse, bu tür yanıklar ciddi yara izine neden olur. Üçüncü derece yanıklar kendi kendine tedavi edilmeye çalışılmamalıdır.
Son derece şiddetli olan ve kemiklere ve tendonlara kadar uzanan yanıklara ise dördüncü derece yanıklar denir.
Yanık nedenleri
Ateş, sıcak sıvılar, buhar, sıcak yüzeylerle temas gibi birçok şey yanığa neden olur. Yanığa neden olabilecek diğer durumlar şunlardır:
- Çimento, asitler veya drenaj temizleyicileri gibi kimyasallar.
- Radyasyon.
- Elektrik.
- Güneş (ultraviyole veya UV ışığı).
Yanık belirtileri neler?
Yanığın şiddetine veya derecesine bağlı olarak semptomlar değişir. Yanık enfeksiyon belirtileri şöyledir:
- Kabarcıklar
- Ağrı
- Şişme
- Beyaz veya kömürleşmiş (siyah) cilt.
- Cildin soyulması
Yanık Yarasına Ne İyi Gelir?
Yanık en çok karşılaşılan ev kazalarından biri ve tedavisi yanığın şiddetine ve derinliğine göre yapılıyor.
Üçüncü veya dördüncü derece yanıklar mutlaka doktor tarafından tedavi edilmeli. Vücuttaki hasara bağlı olarak bu tür yanıklar ölüme kadar götürebilir ve derhal müdahale gerekli.
Su toplamasına neden olan küçük bir yanık yarası tedavisini ise evde kendiniz yapabilirsiniz. Nasıl mı? Evde yanık için bitkisel çözümleri incelemeye başlayalım.
Yanıklar için Bitkisel ve Doğal Tedavi
- Soğuk su
Küçük bir yanık sırasında yapılması gereken ilk şey, yaklaşık 20 dakika boyunca yanık bölgesine soğuk su uygulamaktır. Su aşırı soğuk olmasın, tahrişi artırabilir.
- Soğuk kompres
Yanan bölgenin üzerine temiz bir ıslak beze sarılmış bir buz torbası ile soğuk kompres yapmak, ağrı ve şişliğin giderilmesini sağlar. Soğuk kompresi aşırı uygulamayın çünkü yanığı daha fazla tahriş edebilir.
- Antibiyotik merhem
Antibiyotik merhem ve krem, enfeksiyonları önler. Yanık yere, eczanede kolayca bulabileceğiniz antibakteriyel bir merhem sürün ve üzerini streç film veya steril bir bezle örtün.
-
Lavanta yağı
Bir pamuğa birkaç damla seyreltilmemiş lavanta yağını damlatın ve yanık bölgeye sürün. Yanık iyileşene kadar uygulamayı günde üç kez tekrarlayın.
Lavanta yağı, antiseptik yapısı yani mikropları öldürme özelliği nedeniyle yanıklarda kullanılır. Ağrı giderici ve iltihap önleyici özellikleri ile, küçük yanıkların iyileşmesine yardımcı olur ve yara izini önler.
-
Nane yağı
Bir pamuğa yaklaşık üç damla nane yağı damlatın ve yanık yere uygulayın. Bunu günde en az üç kez yapın.
Nane yağı, mentol içerdiğinden yanık bölgeyi serinleterek, rahatlatır. İltihap önleyici ve analjezik özelliği, yanığa eşlik eden ağrı ve şişliği de yok eder.
- Çay ağacı yağı
Bir pamuğa birkaç damla çay ağacı yağını damlatın ve yanık yere sürün. Bunu günde iki kez yapın.
Çay ağacı yağının, mikrop öldürücü, iltihap önleyici ve ağrı kesici özelliği, ağrıyan yanıkları hızlı bir şekilde tedavi eder.
Çay ağacı yağını hassas cildi olanlar hindistan cevizi veya zeytinyağı ile karıştırarak uygulasın.
-
Sarı hardal
1 yemek kaşığı sarı hardalı suyla karıştırarak macun kıvamı elde edene kadar iyice ezin. Bu macunu yanık yere sürün. Günde üç kez uygulayın.
Hardal, ağrıyı azaltan ve etkilenen bölgeye kan akışını iyileştirebilen allil izotiyosiyanat adı verilen bir bileşik bakımından zengindir.
- Aloe vera
Aloe vera jelini yaprağından çıkardıktan sonra, yanık bölgeye uygulayın. Bunu günde iki kez yapın.
Aloe vera jeli, iltihap önleyici ve antioksidan özelliği ile yanıkları iyileştirir. Antibakteriyel yani bakterileri engelleme yeteneği nedeniyle de yaraların enfeksiyon kapmasını engeller, yara izini ve kabarmayı önler.
-
Bal
Organik balı yanık üzerine sürün. Bunu günde en az üç kez tekrarlayın.
Doğal bir antibiyotik olan bal, yanıkların enfeksiyon kapmasını önler. İltihap önleyici ve antioksidan özelliği ile yanıkların daha hızlı iyileşmesini sağlar.
- Çay poşeti
Çay yaptıktan sonra kullandığınız çay poşetlerini soğutun, ıslak çay poşetlerini yanık yere uygulayın. Poşetleri düşmesin diye gazlı bezle sarabilirsiniz. 10-15 dakika bu şekilde kalsın.
Çay, yanan bölgedeki sıcağı çekmeye yardımcı, tanik asitler açısından zengindir. Ağrı ve yanma hissini giderir.
- Karbonat
Bir çay kaşığı karbonat ile bir çay kaşığı suyu karıştırarak macun yapın. Yanık olan yere uygulayın. 5 dakika bekledikten sonra suyla yıkayın. Günde iki kere yapın.
Karbonatın mikrop öldürücü yapısı, yanan bölgeyi enfeksiyon kapmaktan korur. Ağrı ve yanma hissini de azaltır.
-
Hindistan cevizi yağı
Saf hindistan cevizi yağını parmak uçlarınızla yanan bölgeye uygulayın. Açık bırakarak cildinizin emmesini bekleyin.
Hindistan cevizi yağı, cilde nüfuz ederek, cilt hücrelerinin yenilenmesine yardımcı olur. İltihap önleyici ve antioksidan özelliği ile yanığın soğumasına ve yanan deride kabarma oluşmasını önlemeye yardımcı olur.
- E vitamini yağı
Kapsülden E vitamini yağını çıkarın ve yanan bölgeye uygulayın. Cilt tarafından tamamen emilene kadar açık bırakın.
E vitamini yağının antioksidan özellikleri iltihapla mücadeleye yardımcı olur, cildi yenileme yeteneği yanıkların daha hızlı iyileşmesini sağlar.
- Süt
Bir parça pamuğu soğutulmuş süte batırın ve yanan bölgeye uygulayın. Su ile yıkamadan önce 15 dakika bekleyin. Acı ve yanma hissi kaybolana kadar birkaç saatte bir tekrarlayabilirsiniz.
- Sirke
İki çay kaşığı soğutulmuş sirkeyi, iki çay kaşığı suyla seyreltin. Seyreltilmiş sirkenin içine bir pamuk batırın ve yanan cilde uygulayın. Sirke kendi kendine buharlaşana kadar bekleyin.
Sirke, doğal olarak büzücü ve mikrop giderici bir madde. Esas olarak asetik asitten oluşur. Asetik asit, iltihap önleyici ve ağrı giderici özelliği ile küçük yanıkların tedavisine ve iyileşmesine yardımcı olur.
-
Tuz
Bir çay kaşığı tuza birkaç damla su ekleyin. Bunu yanan bölgeye uygulayın ve kurumasını bekleyin.
Sodyum klorür (NaCl) olarak da adlandırılan tuz, kabarmayı önleyen ve yanıkların hızlı iyileşmesine yardımcı olan doğal iyileştirici ve mikrop önleyici özelliklere sahiptir.
- Güneşten uzak durun
Yanan bölge, güneş ışığına hassas olacaktır. O bölgeyi giysilerinizle kapatarak, güneş ışığından uzak tutun.
- Kabarcıkları patlatmayın
Yanık nedeniyle oluşan kabarcıkları patlatmayın. Enfeksiyona neden olabilir.
Yanık komplikasyonları nelerdir?
Cildin büyük bir bölümünü etkileyen, üçüncü derece yanıklar çok ciddidir ve ölüme kadar götürür.
Birinci ve ikinci derece yanıklar enfekte olabilir, rengi değişebilir ve yara izi olabilir. Birinci derece yanıklar iz bırakmaz.
Üçüncü derece yanıkların olası komplikasyonları yani yan etkileri şöyledir:
- Elektrik yanığından kaynaklanan aritmi veya kalp ritmi bozukluğu
- Dehidrasyon
- Ödem
- Organ yetmezliği
- Pnömoni
- Şoka yol açabilecek ciddi derecede düşük kan basıncı (hipotansiyon).
- Amputasyona veya sepsise yol açabilecek şiddetli enfeksiyon
Yanıklar nasıl önlenir?
Yanıkların birçoğu istemeden olur, bu nedenle de önlemesi zor. Yanık riskini azaltmak için şunlara dikkat etmek lazım:
- Güneş koruyucu kullanın.
- Kimyasalları, çakmakları ve kibritleri çocukların ulaşamayacağı şekilde ortadan kaldırın.
- Yemek pişirirken tencere ve tavaların saplarını ocağın yanan tarafına gelmeyecek şekilde çevirin ve ocağı açık bırakıp gitmeyin.
- Çocukları sobadan uzak tutun.
- Eve duman dedektörü kurun ve düzenli olarak test edin.
- Elektrik prizlerini ortadan kaldırın ya da koruyucu kullanarak örtün.
Yanık nasıl iyileşir?
Uygun tedavi ile birinci ve ikinci derece yanıkların çoğu iki ila üç hafta içinde iyileşir. Şiddetine bağlı olarak, zamanla kaybolan bir miktar yara izi bırakır.
Üçüncü derece yanıktan iyileşen kişiler, eklem hareketliliğini sürdürmek için fiziksel terapiye ihtiyaç duyar. Bazı insanlarda yanık olayından sonra travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) veya depresyon gelişir. Bunun için tıbbi destek almak gerekir.