Yaban turpu, bir kök sebze olan brassicaceae familyasına ait çok yıllık bir bitkidir. Ülkemizde acırga ve bayır turpu olarak bilinir. Dünya çapında binlerce yıldır baharat ve tıbbi amaçlar için kullanılmıştır.
Bakterilerin üremesini önleyici etkilere sahip olmakla birlikte kanserle savaşmaktan bademcik iltihabına kadar birçok hastalık için kullanılabilecek güçlü bir bitkidir.
Yaban turpunun hemen hemen her parçasının tıbbi değeri vardır. Karaciğerin kanserojenleri temizleme yeteneğini artıran, glukozinolat adı verilen bileşikler içerir.
Glukozinolatlar birçok turpgil sebzede de var fakat yaban turpunda konsantrasyonu daha yüksek. Örneğin; yaban turpubrokoliden 10 kat daha fazla glukozinot sağlar.
Günlük yaşamımızda çok sık karşılaşamayacağımız bir sebze olan yaban turpu ile ilgili merak ettiğiniz her şeyi yazıda bulabilirsiniz.
Yaban turpu nedir?
Yaban turpu bitkisi, Güneydoğu Avrupa kökenlidir. Lahana, brokoli, hardal, wasabi gibi sebzeleri de içeren turpgil sebze ailesindendir.
Beyaz, iri ve sivri köke sahiptir. Kökünün güçlü, yoğun ve keskin bir tadı vardır.
Alt yaprakları dikdörtgen ve kalp şeklinde, 10 ila 30 cm uzunluğundadır. Üst yaprakları mızrak şeklindedir. Çiçekleri beyaz, pembemsi veya mordur.
Kökü kesildiğinde, sinigrin denilen bir enzim salgılar ve bu bileşik yağa dönüşür. Alil izotiyosiyanat olarak bilinen bu yağ, yaban turpuna narenciye kokusunu, tadını verir ve göz, burun ve boğazı tahriş eder.
Kökü baharat olarak kullanılacaksa, rendelenir; sirke, tuz ve şekerle korunur. Karışıma mayonez veya ekşi krema eklenerek yaban turpu sosu yapılır.
Yaban turpu genellikle Japon mutfağında sık görülen başka bir acı çeşni olan wasabi ile karıştırılır. Bunun nedeni çoğu Japon restoranında kullanılan “wasabi” nin gerçekte yeşil gıda boyası ile karıştırılmış yaban turpu ezmesi olmasıdır.
Gerçek wasabi ( Wasabia japonica ) tamamen farklı bir bitkiden yapılır ve farklı bir tadı vardır ve beyaz değil, yeşil renktedir.
Bu kök sebze küçük miktarlarda yenir, bu nedenle bir porsiyonun kalorisi çok düşüktür, bazı mineraller ve bitki bileşiklerine sahiptir.
Bir yemek kaşığı (15 gram) yaban turpu aşağıdaki besin içeriğini sağlar:
Kalori: 7
Protein: 1 gramdan az
Yağ: 1 gramdan az
Karbonhidrat: 2 gram
Lif: 0.5 gram
Az miktarda kalsiyum, potasyum,magnezyum, folat ve diğer mikro besinler de içerir.
Yaban turpu, izotiyosiyanatlara parçalanan ve kansere, enfeksiyonlara ve beyin hastalıklarına karşı koruyabilen glukosinolatlar dahil olmak üzere çeşitli sağlıklı bitki bileşikleri bakımından zengindir.
Yaban Turpunun Yararları Nelerdir?
Yaban turpu geçmişten günümüze halk arasında sinüsleri temizlemek, solunum yollarından mukusu çıkarmak ve mide sorunlarını gidermek için kullanılmıştır.
Halen bu kullanımları devam etmekle birlikte yapılan araştırmalarda sebzenin başka faydaları da keşfedilmiştir. Yaban turpunun en dikkat çeken faydaları şöyledir;
Kanser önleyici
Bu kök sebzede bulunan glukosinolatlar ve izotiyosiyanatlar, kanser hücrelerinin büyümesini engeller, ölmesini sağlayarak kansere karşı korur.
Yaban turpunda bulunan sinigrin bileşiği antioksidan gibi davranır, serbest radikallerin neden olduğu hücre hasarını durdurur. Serbest radikal miktarlarının vücutta seviyelerinin çok yükselmesi, kanser riskini artırır.
Bakteri üremesini önler
Yaban turpu kökü kesildiğinde alil izotiyosiyanat denilen bir yağ salgılanır, bu yağ bakterilerin üremesini engelleme özelliğine sahiptir. Araştırmalar, E. coli , H. pylori ve Salmonella gibi tehlikeli bakterilerle savaşabileceğini göstermektedir.
Bir test tüpü çalışması, bu izotiyosiyanatların, kronik tırnak enfeksiyonlarına yol açabilecek dört mantar türünün büyümesini önlediğini bulmuştur.
Solunum sağlığı
Yaban turpu yemek, sinüsler, burun ve boğazda yanma hissine neden olur. Bundan dolayı soğuk algınlığı ve nefes alma sorunlarını gidermek için kullanılır.
Antioksidan içeriği
Serbest radikaller vücuda zarar verir ve antioksidan içerikli yiyecekler de bu hasarı önler. Yaban turpu kökü, sağlığa faydalı antioksidanlar olan fitobileşikler içerir.
Bununla ilgili yapılan bir çalışma, yaban turpu özütünün, oksidatif strese neden olan bir antibiyotiğin verdiği DNA hasarını azalttığını gösterdi.
Mikrop ve bakterileri engeller
Çalışmalar, yaban turpunun mikrop ve bakteri engelleyici yeteneğini keşfetmiştir.
İdrar yolu enfeksiyonu
Yaban turpu mikrop ve bakterilerin üremesini önler, bu özelliği ile akut idrar yolu enfeksiyonlarını tedavi etmede kullanılan antibiyotik tedavisinden daha başarılıdır.
Sebzede bulunan glikozit sinigrin, doğal bir idrar söktürücüdür. İdrar yoluyla atılan ve mesane kanseri önleyici özellikleri kanıtlanmıştır.
Sindirime iyi gelir
Yaban turpu, sindirimi uyaran, bağırsak hareketlerini düzenleyen ve kabızlığı azaltan enzimler içerir. Safra, vücuttaki fazla kolesterol, yağ ve diğer atıkların atılmasına yardımcı olur ve sindirimi destekler.
İltihap ve ağrıyı azaltma
Yaban turpu vücudun yaralanma, artrit veya iltihaptan kaynaklanan ağrıyan bölgelerine topikal olarak uygulanır. Bunun nedeni sebzenin iltihap önleyici özelliklere sahip olmasıdır.
Bağışıklık sağlama
Yaban turpunun antioksidan etkileri bağışıklık sistemini güçlendirir. Sebze güçlü bir antioksidan olan ve viral enfeksiyonlara karşı etkili olan C vitamini açısından da zengindir.
Tansiyonu düşürücü etkisi
Potasyum, kan damarlarındaki gerilimi düzenlediği için kan basıncını korumak için gereklidir.
Yaban turpu potasyum açısından zengindir, bu sebzeyi yemek, kalp hastalıkları ve ateroskleroz, kalp krizi ve felç gibi hastalıkların riskini azaltacaktır.
Yaban turpunda bulunan potasyum, kan basıncını düşürerek, sıvı ve besin akışını düzenleyerek kalbin sağlığını destekler.
Diş sağlığına etkileri
Yaban turpu, diş eti çekilmesini tedavi etmeye yardımcı olan yoğun uyarıcı etkilere sahiptir. Bitkinin kökleri çiğnendiğinde diş ağrısını iyileştirir, diş etlerini güçlendirir ve iskorbüt hastalığını tedavi etmek için doğal bir ilaç görevi görür.
Melazma tedavisi
Melazma, yüzde kahverengi lekelerin ortaya çıktığı bir durumdur. Yaban turpu, ağartma özelliklerine sahip olduğundan, melazmanın en belirgin semptomu olan cilt renginin değişikliğini tedavi eder.
Yaban turpu kökünü dilimleyip doğrudan cilde sürmek gerekir. Kurusun ve ardından ılık suyla yıkayıp cildi kurulayın. Kahverengi lekeler kaybolana kadar haftada bir kez tekrarlayın.
Yaşlılık izlerini giderme
Yaban turpu, cilt kırışıklıklarını giderir. Yaban turpunu ezdikten sonra kırışıklık olan bölgelere uygulayın. Yaklaşık 20 dakika bekledikten sonra ılık suyla yıkayın. Bunu haftada birkaç kez uygulayabilirsiniz.
Yaban turpu saça faydaları
Bununla ilgili net bilgiler yok fakat bazı kaynaklar yaban turpunda bulunan antioksidanların, saçı yenilemeye ve saç dökülmesini önlemeye yardımcı olduğunu belirtiliyor.
Yaban turpunu ezip saç derisine uygulayın. Yaklaşık 20 dakika bekledikten sonra şampuanla yıkayın.
Yaban turpu nasıl kullanılır?
Bu kök sebze çoğunlukla baharat olarak kullanılır. Kökü rendelenerek, şeker, tuz ve sirke ile harmanlanır. Bir başka popüler garnitür olan yaban turpu sosu, bu karışıma ekşi krema veya mayonez eklenerek yapılır. Bu çeşniler genellikle et veya balıkla servis edilir.
Yaban turpu kapsül ve çay şeklinde de satılmaktadır.
Yaban turpu geleneksel olarak halk arasında bazı rahatsızlıkları iyileştirmek için kullanılmaktadır. İşte yaban turpunun kullanım alanları…
Bakteriyel enfeksiyonları tedavi etmek için dahili ve harici olarak kullanılır.
Ateş, soğuk algınlığı, grip, idrar yolu ve solunum yolu enfeksiyonlarını tedavi etmeye yardımcı olur.
Artrit, plörezi ve enfekte yaraların tedavisi için kök ezilir ve harici olarak uygulanır.
Kan damarlarını daraltabileceği için migren tedavisinde kullanılır.
Siyatik ve yüz ağrısından kaynaklanan ağrıyı azaltmak için cilde uygulanır.
Yaban turpu zararları nelerdir?
Yaban turpu yemenin olası yan etkileri ve zararları hakkında sınırlı bilgi bulunmaktadır. Çok keskin olduğu için, bu kök sebzeyi dikkatli bir şekilde kullanmak gerekir.
Bu baharatlı kökün fazlası ağız, burun veya mideyi tahriş eder. Özellikle mide ülseri, sindirim sorunları veya inflamatuar bağırsak hastalığı olan insanlarda rahatsız edici olabilir.
Yaban turpunun çocuklar, hamile veya emziren kadınlar için yüksek miktarlarda tüketildiğinde güvenli olup olmadığı bilinmemektedir.
