Tifüs Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Tifüs, diğer bir adıyla lekeli humma çok eski zamanlardan beri varlığını sürdürmektedir. Özellikle savaş zamanlarında, tarih boyunca en yıkıcı hastalıklardan biri olmuştur. Tifüs salgını ilk olarak 1489’da İspanya’nın Granada ordusu kuşatması sırasında kaydedildi.

Şu anda, tifüs hastalığı, Doğu Afrika, Asya ve ayrıca Orta ve Güney Amerika’daki bazı bölgeler gibi dünyanın belirli bölgelerinde kaydedilmiştir.

Bugüne kadar, gelişmiş hijyen uygulamaları, antibiyotik kullanımı ve etkili insektisitler dışında, bu hastalığın tedavisi ve önlenmesi için bilinen hiçbir aşı mevcut değildir.

Son yapılan çalışmalarda tifüs oluşumunda belirgin bir azalma olduğu ortaya çıkmıştır.

Yazıda “tifüs hastalığı nedir”, “tifüs nasıl bulaşır”, “tifüs neden olur” konularına değinilecektir.

Tifüs Nedir?

Tifüs, Rickettsia bakterilerinin neden olduğu bakteriyel bir hastalıktır. Bakteriyel hastalık veya enfeksiyon pire, bit veya akarlarla yayılır.

Enfeksiyon eklembacaklılardan yayılır, yani akarlar, bitler veya keneler gibi omurgasız hayvanlar bakterileri ısırma yoluyla iletir.

Böcek ısırığı vücut üzerinde bir iz bırakır, bu da çizildiğinde cildi daha fazla açabilir. Bakteriler açık deri ile temas ettiğinde kan dolaşımına erişir; üremeye ve büyümeye devam eder.

Tifüs, vektör kaynaklı bir bakteriyel hastalıktır; endemik ve epidemik türleri vardır.

Özellikle epidemik türün uzun ve ölümcül bir geçmişe sahiptir.

Tifüs hastalığının risk faktörleri, pire ve bit gibi vektörlerin bakterileri hayvanlardan taşıyabileceği farelerin ve diğer hayvanların yüksek popülasyona sahip olduğu bölgeleri (örneğin, afet bölgeleri, yoksulluk çeken alanlar, mülteci kampları, hapishaneler) ziyaret etmeyi veya buralarda yaşamayı içerir.

Endemik tifüs belirtileri arasında vücut gövdesinde başlayan ve yayılan döküntüler, yüksek ateş, mide bulantısı, halsizlik, ishal ve kusma sayılabilir. Epidemik tifüs, deride kanama, deliryum, hipotansiyon ve ölüm dahil olmak üzere benzer ancak daha şiddetli semptomlara sahiptir.

Tifüs, hasta öyküsü, fizik muayene ve immünolojik tekniklere dayanan çeşitli testler ( PCR, histolojik boyama) ile teşhis edilir.

Antibiyotikler endemik ve epidemik tifüsü tedavi etmek için kullanılır.

Endemik tifüsün prognozu genellikle iyi ila mükemmel arasındadır ancak epidemik tifüsün prognozu, erken etkili tedavi ile iyi ila kötü arasında değişebilir ve yaşlılar genellikle en kötü prognoza sahiptir.

Sıçanlara, farelere ve diğer hayvanlara ve bunların taşıdıkları vektörlere (bit, pire) maruz kalmayı azaltan veya ortadan kaldıran hijyen ve temiz yaşam koşulları, kişinin her iki tifüs türü için riskini önleyebilir veya azaltabilir. Endemik veya epidemik tifüse karşı bir aşı yoktur.

tifüs aşısı

Tifüs Hastalığı Nasıl Bulaşır?

Genellikle, bir böcek ısırığı durumunda bu hastalığa yakalanabilirsiniz. Bir kişiden diğerine grip veya soğuk algınlığı gibi bulaşmaz.

Fareler, sincaplar ve kediler gibi küçük hayvanlarda bulunan enfekte bitler, pireler veya akarlar bakteriyel enfeksiyonun aracıdır.

Buna ek olarak, böcekler, enfekte olmuş bir kemirgen veya enfekte olmuş bir kişinin kanından beslendiğinde enfeksiyonun taşıyıcıları haline gelir.

Tifüs bulaşma yollarından en yaygın olanı, bakteri taşıyan eklembacaklıların istila ettiği yatak örtüleriyle temas etmektir.

Aynı şekilde, enfeksiyon, eklembacaklıların dışkısı yoluyla da yayılabilir. Farelerin veya bitlerin beslendiği ısırılan bölgeyi çizerseniz, dışkıdaki bakteriler çizilmeye maruz kalan bölgedeki yaralardan kan dolaşımına girer.

Seyahat pansiyonları, çok sayıda çalılığa sahip yerler ve hijyenik olmayan umumi tuvaletler gibi kalabalık yerlerde tifüs olma ihtimali yüksektir. 

Tifüs Nedenleri ve Çeşitleri Nelerdir?

Üç farklı türü vardır. Her bir türüne farklı spesifik bir bakteri neden olur ve farklı eklem bacaklı türleri yoluyla yayılır.

Salgın hastalığa bağlı epidemik tifüs

Buna “Rickettsia prowazekii” bakterileri neden olur ve vücut biti bu enfeksiyonun taşıyıcısıdır. Aynı zamanda keneler yoluyla da iletilebilir.

Ciltte bulunan mikro sıyrıklar, patojen yüklü dışkı maddelerinin kan dolaşımına girmesi için ortam olarak işlev görür.

Enfeksiyon tüm dünyada bulunabilir, ancak genel olarak kötü temizlik ve aşırı nüfuslu yerler gibi bit istilasını teşvik eden bölgelerde bulunur.

Epidemik tifüs, kısa sürede çok sayıda popülasyonu etkileyebildiği için en ciddi ve yaygın şeklidir. 

Murin tifüs ya da endemik tifüs

“Rickettsia typhi” bakterilerinden kaynaklanır. Kedi piresi veya fare piresi ile bulaşır. Murin türü, dünyaya yayıldığı için belirli bir bölge ile sınırlı değildir.

Ancak, tropikal ve subtropikal iklime sahip bölgelerde belirgin bir şekilde bulunur. Sıçanlarla yakın temasta bulunan insanlara kolayca bulaşır. 

Scrub tifüsü

“Orientia tsutsugamushi” bakterisinden kaynaklanır. Bu tür en çok Avustralya, Asya, Papua Yeni Gine ve Pasifik Adaları’nda bulunur. Taşıyıcılar, bir kişinin veya bir kemirgenin enfekte olmuş kanıyla beslenen bakterilerdir.  

Tifüs Belirtileri Nelerdir?

Yukarıda bahsedilen üç tipin de değişik belirtileri vardır. Ancak az sayıda da olsa bazı ortak belirtileri de bulunur ; 

– Ateş

– Titreme

– İsilik

– Baş ağrısı

– Kuru öksürük

– Kas ve eklem ağrısı 

Bundan başka, her türünün kendine özgü belirtileri vardır. Epidemik tifüs belirtileri aniden ortaya çıkar ve şu belirtileri gösterir;

– Sayıklama ve zihin karışıklığı

– Titreme ile yüksek ateş

– Şiddetli baş ağrısı

– Şiddetli eklem ve kas ağrısı

– Kuru öksürük

– Parlak ışığa duyarlılık

– Düşük kan basıncı

– Göğüste veya sırtta döküntüler.

Endemik tifüs semptomları 10 ila 12 gün arasında sürer. Semptomlar epidemik olana benzese de, kıyaslandığında daha az şiddetlidir. 

– Sırt ağrısı

Karın ağrısı

Yüksek ateş (iki haftaya kadar sürebilir)

– Kuru öksürük

– Kusma ve mide bulantısı

– Kas ve eklem ağrısı

– Şiddetli baş ağrısı

– Vücudun orta kısmında donuk kırmızı döküntüler 

Scrub tifüsün belirtileri, ısırıldıktan sonraki ilk on gün içinde ortaya çıkmaya başlar. Diğer iki tipten farklı olarak, kanama ve organ yetmezliği ile sonuçlanabileceğinden, her türlü ciddi hastalıktan muzdarip insanlar için, bu tip ölümcül olabilir. Belirtileri şöyledir;

– Döküntüler

– Lenf bezlerinin genişlemesi

– Zihinsel karışıklık ve ileri durumlarda koma

– Vücut ve kas ağrısı

– Ateş ve titreme

– Şiddetli baş ağrısı

– Isırılan bölgede koyu, kabuk benzeri bir oluşum.

tifüs ne demek

Tifüs Risk Faktörleri Nelerdir?

Tifüs risk faktörleri, hastalığın endemik olduğu bölgelerde yaşamak veya ziyaret etmektir. Bunlar, sıçan popülasyonlarının yüksek olduğu birçok liman kentini ve çöplerin biriktiği ve hijyenin düşük olabileceği alanları içerir.

Afet bölgeleri, evsiz kampları, yoksulluk çeken alanlar ve kemirgenlerin insanlarla yakın temas kurmasına izin veren diğer benzer durumlar en büyük tehdidi oluşturur. Bunlar kolera, tüberküloz ve grip gibi viral hastalıkların salgınlarına yol açan durumların aynısıdır.

İlkbahar ve yaz ayları pirelerin (ve kenelerin ) en aktif olduğu zamanlardır ancak enfeksiyonlar yılın herhangi bir zamanında ortaya çıkabilir.

Tifüs Nasıl Tedavi Edilir?

Bu hastalık için spesifik bir tedavi bulunmamakla birlikte, günümüzde antibiyotikler kullanılmaktadır. Uygulama etkilenen kişilere göre değişir.

– Doksisiklin en çok tercih edilen tedavi yöntemidir. Her yaştan insana verilebilir. Doksisiklinin en kısa sürede en etkili sonucu verdiği tespit edilmiştir.

– Kloramfenikol çoğunlukla hamile olmayan veya emzirmeyen bireylerde kullanılır. Genellikle epidemik tifüs için geçerlidir.

– Antibiyotik doksisiklin alamayan bireylere siprofloksasin verilir.

Tifüs Komplikasyonları Nelerdir?

Eğer tedavi edilmezse, tifüs ciddi ve hatta ölümcül komplikasyonlara neden olabilir:

– Beyin ve omurilik iltihabı

– Büyümüş dalak

– Kalp kası veya valflerde inflamasyon

– İç kanama

– Böbrek hasarı

– Karaciğer hasarı

– Düşük kan basıncı

– Zatürre

– Septik şok

Tifüs Nasıl Önlenir?

Bu hastalığın oluşumunu önlemenin özel bir yolu yoktur. II. Dünya Savaşı sırasında salgın için tifüs aşısı geliştirilse de, azalan vakaların sayısı aşı üretimini durdurdu. 

Bakteriyel hastalığa özel bir ilaç olmadığı için, tifüs gelişimini önlemek için aşağıdaki tedbirleri almalısınız. 

– En kolay korunma yöntemlerinden biri, hastalığı yayan zararlı böcek ve bitlerin üremesini önlemektir.

– Her zaman kişisel hijyene dikkat edin.

– Düşük hijyen kalitesi olan, aşırı nüfuslu bölgelere seyahat etmekten kaçının.

– Böcek kovucular kullanın.

– Bitkisel alanlara seyahat ederken kendinizi örtün. 

Tifüs Ölümcül müdür?

20.yüzyıldan önce bu hastalık için ölümcül raporlar var, özellikle de epidemik tifüs türünden. Günümüzde insanlar hijyenin öneminin daha fazla farkına vardıkça, daha az sayıda ölüm bildirilmektedir.

Güçlü bir bağışıklık sistemi olmayan yaşlı yetişkinler ve yetersiz beslenen insanlar arasında çok sayıda ölüm bildirilmiştir.

Epidemik tifüs vakalarında tedavi gerçekleşmezse, ölümler yaşanabilir. Tifüs tanısı konan çocuklar çoğunlukla iyileşir.

Tifüs ve Tifo

Her ne kadar kulağa benzer gelse de tifüs ve tifo farklı hastalıklardır.

Tifüs gibi, tifo da bakteriyel bir enfeksiyondur. İnsanlar, kontamine yiyecek ve suda bulunan bir tür salmonella bakterisi ile temastan tifo alır. Ayrıca hastalığı taşıyan insan ve hayvanların dışkılarından da tifoya yakalanabilir.

Aşağıdaki faktörler tifo enfeksiyonu riskini azaltmaya yardımcı olabilir:

– Sık el yıkama

– Uygun gıda sanitasyonu

– Sadece temiz, arıtılmış su kullanmak

Yazıyı Paylaşın!!!

One comment

Leave a Reply

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

  1. ጥሩ መረጃ ሆኖ ሳለ የቃላት አጠቃቀም እና የሰዋሰው (grammatic flow) ያልጠበቀ አፃፃፍ ስለሆነ ለመረዳት አስቸጋሪ ነው። ለመረጃው ግን ከልብ እናመሰግናለን።