Doğal yiyecekler, vücudumuz için gerekli protein, mineral, vitamin ve karbonhidrat gibi besinleri sağlar. Sağlıklı besinlerin yanı sıra bu yiyeceklerde doğal olarak oluşan kimyasal toksinler de bulunur.
Doğal gıda toksinlerinden uzak kalmamız pek mümkün değil. Zaten doğal gıdaları aşırı tüketmediğimiz sürece, doğal toksinler vücuda belirgin bir zarar da vermez.
Peki nedir bu doğal toksinler?
Hangi gıdalarda var?
Etkilerini azaltabilir miyiz?
İşte bu konuda merak ettiğiniz soruların cevapları…
Doğal toksinler nelerdir?
Doğal toksinler, canlı organizmalarda doğal olarak bulunan toksik(zehirli) bileşiklerdir.
Her şeyin toksisitesi vardır. Toksik olanı toksik olmayandan ayıran dozudur. Büyük miktarda su içmek bile (4-5 litre), hiponatremiye ve beyin ödemine yol açar. Bundan dolayı toksik kabul edilir.
Hemen hemen tüm meyveler, sebzeler, kuruyemişler, tohumlar, deniz ürünleri ve balıklar, aşırı tüketildiğinde tehlikeli olabilecek toksik bileşikler içerir.
Bitkilerde ve diğer canlılarda doğal olarak oluşan toksinler aslında kendilerine zarar vermez. Bunun nedeni, bitkilerdeki toksinlerin yırtıcı hayvanlara ve böceklere karşı doğal bir savunma sistemi olarak üretilmesidir. Balık gibi diğer organizmalardaki toksik maddeler ise besin görevi görür.
Ancak bu toksik maddeler insanlar veya diğer canlılar tarafından tüketildiğinde hastalık riski taşır.
Yaygın Olarak Bulunan Doğal Toksinler Nelerdir?
Siyanojenik glikozit
2500’den fazla bitki türünde siyanojenik glikozit olduğu belirlenmiştir. Otçullara karşı savunma görevi görür. Elma, armut tohumu, kayısı çekirdeği ve badem glikozit içeren bitkilerdendir.
Fazla tüketildiğinde baş dönmesi, mide ağrısı, gastrointestinal problemler, siyanoz, beyin sisi, tansiyon düşüklüğü ve baş ağrısı gibi semptomlara neden olur.
Sudaki biyotoksinler
Doğada bulunan binlerce mikroalg türü arasında yaklaşık 300’ü zararlı olarak kabul edilir. 100’den fazlası ise insan ve hayvanların ölümüne yol açabilecek doğal toksinler içerir.
İstiridye ve midye gibi kabuklu deniz ürünleri, alglerle beslendikleri için suda yaşayan toksinler içerir. Bazen pişirdikten veya dondurulduktan sonra bile alg toksinleri yok olmaz.
Sudaki biyotoksinlerin fazlalığı kusma, felç, ishal ve diğer gastrointestinal problemlere neden olur.
Lektin
Lektin; tahıl, kuru fasulye, patates ve kuruyemiş gibi gıdalarda bulunan karbonhidrat bağlayıcı proteinlerdir.
Toksik ve iltihaplıdır. Pişirme ve sindirim enzimlerine karşı dirençlidir.
Lektin, çölyak hastalığına, romatoid artrite, bazı otoimmün hastalıklara ve ince bağırsaklarla ilgili sorunlara neden olur.
Cıva
Köpek balığı, kılıç balığı gibi bazı balıklar büyük miktarda civa içerir. Bu balıkları fazla yemek, zehirlenme riskini artırır. Merkezi sinir sistemi, akciğerler ve böbreklerle ilgili rahatsızlıklara neden olur.
Hamile kadınların, emzirenlerin ve çocukların bu balıkları yemesi önerilmez. Vücutta civa birikmesi, hipertansiyon ve taşikardi gibi durumlara neden olur.
Furokumarin
Furokoumarin, antioksidan, antidepresan ve kanser önleyici özelliklere sahip fitokimyasaldır. Bitkilerin böceklere ve yırtıcılara karşı savunmasına yardımcı olur.
Furokoumarin içeren bitkiler arasında kereviz, limon, greyfurt, bergamot, havuç ve maydanoz bulunur. Bu bitkiler fazla yenirse, mide sorunlarına ve cilt reaksiyonlarına neden olur.
Solanin ve chaconine
Solanin ve chaconine gibi glikoalkaloidler, Solanaceae familyasına ait bitkilerde doğal olarak oluşan toksinlerdir. Bu toksinler patates ve domateste az miktarda bulunsa da yeşil ve zarar görmüş patateste yüksek seviyelerde birikir.
Yüksek konsantrasyonda solanin ve chaconine nörolojik ve gastrointestinal sorunlara neden olur.
Mikotoksinler
Mikotoksinler, bazı mantar türleri tarafından üretilen toksik bileşiklerdir. Mantar mikotoksinleri ile kontamine gıdaları yemek, kansere ve bağışıklık yetmezliğine neden olur.
Pirolizidin alkaloidleri (PA)
Yaklaşık 6000 bitki türünde bulunan organik bileşiklerdir. Pirolizidin alkaloidleri bitki çayları, baharatlar, tahıllar ve balda bulunur. Çok miktarda tüketilirse DNA’ya zarar verir.
Botulinum toksini
Clostridium bakterisi tarafından salınan ve yeşil fasulye, mantar, pancar ve ıspanak gibi bazı gıdalarda bulunan toksik bir proteindir.
Kumarin
Tarçın, yeşil çay ve havuç gibi gıdalarda bulunan aromatik bir organik kimyasaldır. Büyük miktarlarda kumarin yemek, bulanık görme, mide bulantısı ve iştah kaybına neden olur.
Doğal toksinlerin zararlı etkisi nasıl azaltılır?
Doğal toksinler yiyeceğin kabuklarındaysa kabuklarını soyarak yiyin. Tohumlarında toksin bulunan yiyeceklerin tohumlarını çıkararak tüketin.
Okyanustan yakalanan büyük balıkları, küçük porsiyonlarda tüketin. Hamile olanlar hiç yemesin.
Patates gibi yiyeceklerin yeşil ve hasarlı olanlarını atın.
Kuru fasulye gibi baklagillerdeki lektin içeriğini azaltmak için en az beş saat suda bekletin, ardından pişirin.
Hasar görmüş, rengi değişmiş veya üzerlerinde küf olan yiyecekleri atın.
Tadı acı olan, kötü kokan ve taze görünmeyen yiyecekleri kullanmayın.
