Beta Karoten Nedir, Nelerde Bulunur? Faydaları ve Zararları

Beta karoten, A vitaminine dönüşen ve sağlık için çok önemli rol oynayan bir antioksidandır. Bazı meyve ve sebzelerin kırmızı, sarı ve turuncu renklerinden sorumludur.

İsmi Latince havuç(carrot) kelimesinden türetilmiştir. 1831’de onu havuçtan kristalize eden bilim insanı H. Wackenroder tarafından keşfedildi.

Beta Karoten Nedir?

Karotenoidler, bitkilerde doğal olarak bulunan ve meyve ve sebzelere canlı renk vermekten sorumlu olan pigmentlerdir.

Doğada bol miktarda bulunurlar. Bitki ve alg dünyasına dağılmış beta karoten, alfa karoten, lutein, kriptoksantin ve zeaksantin dahil olmak üzere 500 farklı karotenoid olduğu tahmin edilmektedir.

Beta karoten, bu bileşik ilk olarak havuç köklerinden türetildiği için havucun Latince isminin bir türevidir.

Kimyasal olarak hidrokarbon ve özellikle terpenoid olarak sınıflandırılan organik bir bileşiktir.

Sarı ve turuncu meyve ve sebzelere zengin tonlarını veren güçlü renkli bir pigmenttir. Yutulduğunda, vücutta çeşitli biyolojik işlevleri yerine getiren A vitaminine (retinol) dönüştürülür. A vitamini ayrıca hücreleri zararlı serbest radikallerin zararlı etkilerinden koruyan bir antioksidan görevi görür.

Beta karoten ve diğer bazı karotenoidler, vücutta A vitamini üretiminin öncüleri olarak hareket ettikleri için “provitamin A” olarak da bilinir.

Likopen, lutein ve zeaksantin gibi diğer karotenoidler, A vitaminine dönüştürülemez.

Vejetaryen beslenmedeki A vitamininin yaklaşık % 50’si beta karoten ve diğer karotenoidler tarafından sağlanır. Beta karoten ayrıca sentetik olarak hurma yağı, yosun ve mantarlardan üretilir.

A vitamini, glikoproteinlerin oluşumunda rol oynar. Görme gücü için gereklidir, daha sonra büyüme ve hücre farklılaşması gibi işlemler için kullanılan retinoik aside dönüştürülür.

Beta Karoten Besin Değeri

Beta karoten vücuda alındığında memelilerin ince bağırsaklarında bir enzim olan beta karoten 15 ve 15 monooksijenaz tarafından vitamin A’ya (retinol) dönüştürülür. Fazla retinol karaciğerde depolanır ve ihtiyaç anında aktif A vitaminine sentezlenir.

Karotenin en yaygın biçimlerinden biridir, yağda çözünür ancak suda çözünür değildir. Doğru emilimini sağlamak için 3 ila 5 gram yağ tüketilmelidir.

Ulusal Sağlık Enstitüleri’ne göre, önerilen beta karoten alımı yetişkin erkekler ve kadınlar için sırasıyla 3000 uluslararası birim (IU) ve 2310 IU’dur.

Benzer şekilde, 7-12 aylık bebekler için 1650 IU, 1-3 yaş arası çocuklar için 1000 IU, 4-8 yaş arası çocuklar için 1320 IU ve 9-13 yaş arası çocuklar için 2000 IU dozu önermektedir. İzole edilmiş beta karoten takviyeleri tüketmek yerine, genellikle yetişkinler ve 13 yaşın üzerindeki çocuklar için günde 15000 IU karışık karotenoid tüketilmesi önerilir.

Karotenoid, connexin proteinlerini kodlayan bir genin ekspresyonunu geliştirerek hücreler arasındaki iletişimi kolaylaştırır.

Bu proteinler, hücre zarları arasında gözenekler veya boşluk fonksiyonları oluşturur, böylece hücrelerin küçük moleküllerin değişimi yoluyla iletişim kurmasını sağlar.

Beta Karoten Faydaları Nelerdir?

Beta karoten gibi antioksidanlar, vücudun serbest radikallere karşı mücadelesinde önemli rol oynamaktadır. Genel sağlık için antioksidanlar çok önemlidir.

Bilişsel fonksiyonu iyileştirir

Bir çalışmada 18 yıl boyunca 4.000’den fazla erkek beta karoten tüketmiş ve bunlarda bilişsel düşüşün yavaşladığı tespit edilmiştir.

Akciğere faydalıdır

2700’den fazla kişiyi içeren yakın tarihli bir çalışma, beta karoten gibi karotenoidler açısından zengin meyve ve sebzelerin yenilmesinin akciğer kanserine karşı koruyucu bir etkisi olduğunu belirtmektedir.

Maküler dejenerasyonu azaltır

Yaşa bağlı maküler dejenerasyon (AMD) görme gücünü etkileyen bir hastalıktır. Araştırmacılara göre, C vitamini, E vitamini, çinko ve bakır ile kombinasyon halinde, beta karoten, yüksek dozda yüzde 25 oranında gelişmiş AMD riskini azaltır.

Kanseri önler

Antioksidanlar serbest radikal hasarını azaltır veya önler. Serbest radikal hasarı kansere neden olabilir. Kanserden korunmak için beta karoteni meyve ve sebzelerden almak gerekir.

Solunum hastalıklarında önemlidir

Yüksek beta karotenli gıda alımı akciğer kapasitesini artırmaya ve solunum rahatsızlıklarını gidermeye yardımcı olur, böylece astım, bronşit ve amfizem gibi solunum bozukluklarını önler.

Diyabeti önler

Çeşitli çalışmalar, vücutlarında yeterli düzeyde beta karoten bulunan kişilerin, bozulmuş glukoz toleransı ve diyabetten muzdarip olma ihtimalinin daha düşük olduğunu göstermiştir.

Kalp için önemlidir

Beta karoten bakımından zengin beslenmek, kardiyovasküler hastalık riskini önemli ölçüde azaltır. Beta karoten, LDL kolesterolün oksidasyonunu azaltmak için E vitamini ile birlikte çalışır, böylece ateroskleroz ve koroner kalp hastalığı riskini azaltır.

Romatoid artriti önler

Beta karoten ve C vitamini eksikliği, romatoid artrit için bir risk faktörü görevi görür. Bu nedenle, bu durumun oluşmasını önlemek için yeterli düzeyde beta karoten tüketimi gereklidir.

Bağışıklık sistemini güçlendirir

Beta karoten, bağışıklık korumanın en önemli kaynaklarından biri olan timus bezini harekete geçirerek bağışıklık sistemini güçlendirir. Timus bezi, bağışıklık sisteminin enfeksiyonlar ve virüslerle savaşmasını sağlar, böylece kanserli hücreleri yayılmadan önce yok eder.

Oral lökoplaki tedavisi

Oral lökoplaki, yıllarca sigara veya alkol içmenin neden olduğu ağızda veya dilde beyaz lezyonlarla karakterize bir durumdur.

Beta karoten tüketimi semptomları ve bu rahatsızlığın gelişme riskini azaltır. Bununla birlikte, lökoplaki tedavisi için beta karoten takviyesi almadan önce doktorunuza danışmanız tavsiye edilir.

Sklerodermanın tedavisi

Skleroderma, sertleşmiş cilt ile karakterize bir bağ dokusu hastalığıdır. Kandaki düşük beta karoten seviyeleri nedeniyle oluşur.

Beta karoten takviyelerinin sklerodermalı kişiler için faydalı olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte, bu konuda araştırmalar halen devam etmektedir ve bu nedenle bu takviyeleri kullanmadan önce doktorunuza danışmalısınız.

Cilt sorunlarının tedavisi

Beta karoten cilt kuruluğu, egzama ve sedef hastalığı gibi cilt rahatsızlıklarının tedavisinde etkilidir. Güçlü bir antioksidan olan A vitamini, vücut dokularının büyümesi ve onarımında rol oynar ve dolayısıyla cildi hasara karşı korur.

Dışarıdan uygulandığında ülser, impetigo, çıban, karbonkül ve açık ülser tedavisinde yardımcı olur ve yaşlılık lekelerini giderir. Ayrıca cilt lezyonlarının, kesiklerin ve yaraların iyileşmesini hızlandırır.

Beta Karoten Cilde Faydaları

Beta karoten, sağlıklı cildin bakımı için hayati önem taşıyan A vitaminine dönüştürülür. Vücudumuz ihtiyaç duyduğu kadar beta karoteni A vitaminine dönüştürür.

Cilde sağlıklı bir parıltı verir

Beta karoten, UV ışığının neden olduğu oksijen hasarını, kirlilikleri ve sigara gibi diğer çevresel tehlikeleri azaltan bir antioksidan olarak hareket ederek, erken cilt yaşlanmasını önler. Yeterli düzeyde beta karoten tüketimi cilde doğal bir ışıltı verir. 

Güneş hassasiyetini azaltır

Yüksek dozda beta karoten, cilde güneşe karşı daha az duyarlı hale getirir. Bu nedenle, ağrılı güneş hassasiyetine ve karaciğer sorunlarına neden olan nadir bir genetik durum olan eritropoietik protoporfiri olan kişiler için özellikle faydalıdır.

Dahası, güneş kreminin etkinliğini artırabilir. Yaklaşık 90 ila 180 mg beta karoten tüketimi güneş yanığını azaltabilir ve 4 SPF sağlayabilir. 

Beta Karoten Saça Faydaları

Beta karoten vücutta saç hücreleri dahil tüm hücre büyümesi için gerekli olan A vitaminine dönüştürülür. Beta karoten tüketimi çeşitli saç problemlerinden kurtulmaya yardımcı olabilir.

Bununla birlikte, yüksek dozda A vitamini de saç dökülmesine neden olabilir. A vitamini takviyesi almaktansa besin kaynaklarından beta karoten tüketmek daha önemlidir.

A vitamini eksikliği kuru, donuk, cansız saçlara ve kuru saç derisine neden olabilir ve bu da kepeğe dönüşebilir. Dolayısıyla beta karoten yönünden zengin besinlerin tüketilmesi bu durumların önlenmesinde etkilidir.

Beta Karoten Hangi Besinlerde Bulunur?

Ağırlıklı olarak kırmızı, turuncu veya sarı renkli meyve ve sebzelerde bulunur. Ancak koyu yeşil yapraklı veya diğer yeşil sebzelerden de uzak durmayın çünkü bunlar da iyi miktarda antioksidan içerir.

Bazı çalışmalar, pişmiş meyve ve sebzelerde, pişmemiş olanlara kıyasla daha fazla beta karoten bulunduğunu göstermiştir. Yağda çözünüp A vitaminine dönüştüğünden, bu besleyiciyi en iyi şekilde emilim sağlamak için yağ ile tüketmek gerekir.

Yüksek oranda beta karoten içeren yiyecekler şunlardır:

Beta Karoten Zararları Nelerdir?

Takviye olarak alınan beta karoten, sigara içenler için akciğer kanseri riskini artırabilir. Yüksek dozda beta karoten hapı sigara içenler için önerilmez. Ancak gıdalar yoluyla tüketmenin güvenli olduğu, kanser ve kalp hastalığı riskini azalttığı belirtilmektedir.

Sonuç olarak;

Dengeli beslenerek yiyeceklerden yeterli miktarda vitamin, mineral ve antioksidan alabilirsiniz. Meyve ve sebzeler bakımından zengin beslenmek, beta karoten almanın ve hastalıkları önlemenin en iyi yoludur.