Çölyak Hastalığı Nedir, Neden Olur? Belirtileri ve Tedavisi

Çölyak hastalığı ciddi bir gıda alerjisidir. Arpa, buğday ve çavdar gibi çeşitli gıdalarda bulunan bir tür protein olan glutenin yenmesinden kaynaklanan otoimmün bir bozukluktur.

Çölyak Hastalığı Vakfı’na göre, dünya çapında her 100 kişiden 1’i çölyak hastası. Bu hastalık ilk olarak  8.000 yıl önce bu bozukluğun glutene karşı bir tür otoimmün reaksiyon olduğunu bilmeyen bir Yunan doktoru tarafından tanımlanmıştır. 

Çölyak hastası olanlar, glutende bulunan bileşiklere olumsuz yanıtlar verir. Vücudun bağışıklık sistemi glütene aşırı tepki verdiğinde, bu malarbsiyona neden olabilir. 

çölyak hastasının yemesi gerekenler

Çölyak hastalığı, gluten reaksiyonlarından dolayı ömür boyu devam eden bir otoimmün hastalıktır. Bu durumun tek tedavisi, yaşam boyu glutensiz beslenmektir.

“Çölyak nedir, ölümcül müdür”, “çölyak nedenleri ve belirtileri nelerdir”, “çölyak hastaları ne yemelidir”, “çölyak hastasının yememesi gerekenler nelerdir”, “çölyak hastalarının beslenmesi nasıl olmalıdır”? İşte soruların cevapları…

Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

İshal

Gevşek, sulu dışkı, birçok insanın çölyak hastalığı teşhisi konmadan önce yaşadığı ilk belirtilerden biridir. Küçük bir çalışmada, çölyak hastalarının % 79’u tedaviden önce ishal yaşadığını bildirmiştir. Tedaviden sonra, hastaların sadece % 17’sinde kronik ishal devam etmiştir.

215 kişinin oluşturduğu bir araştırma, ishalin tedavi edilmemiş çölyak hastalığının en sık semptomu olduğunu belirtti. 

Çoğu hasta için, tedaviden birkaç gün sonra ishal azalmış, ancak semptomları tam olarak gidermek için geçen ortalama süre dört haftayı bulmuştur.

Şişkinlik

Şişkinlik, çölyak hastalarının yaşadığı başka bir yaygın semptomdur. Bu hastalık, sindirim sisteminde iltihaplanmaya neden olabilir ve bu da şişkinliğin yanı sıra diğer birçok olumsuz sindirim sorunlarına neden olabilir.

Çölyak hastalığı olan 1,032 erişkinle yapılan araştırmada şişkinlik en yaygın semptomlardan biri olarak belirlenmiştir. Bu belirti glüteni beslenmelerinden çıkardıktan sonra etkili bir şekilde giderildi.

Gluten çölyak hastalığı olmayan insanlar için de şişkinlik gibi sindirim sorunlarına neden olabilir. Bir çalışmada çölyak hastası olmayan 34 kişinin yaşadığı sindirim sorunları glütensiz bir diyetle iyileşti.

Gaz

Fazla gaz, tedavi edilmemiş çölyak hastalığı olanların yaşadığı yaygın bir sindirim sorunudur. Küçük bir çalışmada, gaz, çölyak hastalığı olanlarda gluten tüketiminin neden olduğu en yaygın semptomlardan biriydi.

Kuzey Hindistan’da çölyak hastası olan 96 yetişkine bakan bir araştırma, olguların % 9.4’ünde aşırı gaz ve şişkinlik olduğunu bildirdi.

Ancak gaz sorununun birçok nedeni vardır. Bir çalışma, artmış gazdan şikayetçi olan 150 kişiyi test etti ve yalnızca iki tanesinde çölyak hastalığı için pozitif sonuç buldu.

Gazın diğer yaygın nedenleri arasında kabızlık, hazımsızlık, laktoz intoleransı ve irritabl bağırsak sendromu (IBS) gibi durumlar bulunur.

Yorgunluk

Enerji seviyesinin azalması ve yorgunluk çölyak hastalığı olanlarda görülen belirtilerdendir. 51 çölyak hastası ile yapılan bir çalışma, glutensiz beslenmeyenlerin, glutensiz beslenenlere göre ciddi yorgunluk sorunları olduğunu buldu.

Bir başka çalışmada, çölyak hastalığı olanların yorgunluğa katkıda bulunabilecek uyku bozukluklarına sahip olma olasılığının daha fazla olduğu tespit edildi.

Ayrıca, tedavi edilmemiş çölyak hastalığı ince bağırsağa zarar verebilir, bu da yorgunluğa yol açabilecek vitamin ve mineral eksikliklerine neden olabilir.

Diğer yorgunluk nedenleri arasında enfeksiyon, tiroid sorunları, depresyon ve anemi bulunur.

Kilo verme

Ani kilo kaybı çoğunlukla çölyak hastalığının erken belirtileridir. Bunun nedeni vücudun besleyici maddeleri emme yeteneğinin yetersiz olması, bunun yetersiz beslenme ve kilo kaybına yol açmasıdır.

Çölyak hastalığı olan 112 katılımcı ile yapılan bir çalışmada, kilo kaybının hastaların % 23’ünü etkilediği ve ishal, yorgunluk ve mide ağrısı sonrasında en sık rastlanan semptomlardan biri olduğu tespit edildi.

Çölyak hastalığı tanısı konan yaşlı hastalara bakan bir başka küçük çalışma, kilo vermenin en yaygın semptomlardan biri olduğunu belirledi.

Tedavi sonucu, semptomlar tamamen düzelmiş ve katılımcılar ortalama 7,75 kg almıştır.

Demir eksikliğine bağlı anemi

Çölyak hastalığı, besinlerin emilimini bozabilir ve demir eksikliği anemisine yol açabilir, bu durum vücutta alyuvarların eksikliğinden kaynaklanır. 

Demir eksikliği anemisinin belirtileri yorgunluk, güçsüzlük, göğüs ağrısı, baş ağrısı ve baş dönmesidir.

Bir çalışma çölyak hastası olan 34 çocuğa baktı ve yaklaşık % 15’inin hafif-orta şiddette demir eksikliği anemisi olduğunu buldu.

Demir eksikliği anemisi olan ve nedeni bilinmeyen 84 kişinin bulunduğu bir çalışmada, % 7’sinin çölyak hastası olduğu tespit edildi. Glütensiz bir diyetten sonra demir seviyeleri önemli ölçüde arttı.

727 çölyak hastasıyla yapılan bir başka araştırmada ise % 23’ünün anemik olduğu bildirildi. Buna ek olarak, anemi bulunanların çölyak hastalığından kaynaklanan düşük kemik kitlesi ve ince bağırsakta ciddi hasar oluşma ihtimali iki kat fazlaydı.

Kabızlık

Çölyak hastalığı, bazı insanlarda ishale neden olsa da, bazılarında kabızlığa neden olabilir. Çölyak hastalığı, besinleri emmekten sorumlu küçük bağırsakta parmak benzeri projeksiyonlar olan bağırsak villusuna zarar verir.

Gıda, sindirim sistemi yoluyla dolaşırken, bağırsak villusu besin maddelerini tam olarak ememez ve bunun yerine dışkıdan ekstra nemi absorbe edebilir. Bu dışkının sertleşmesine yol açmakta ve kabızlığa neden olmaktadır.

Bununla birlikte, gluten içermeyen sıkı bir diyet uygulansa bile, çölyak hastalığı olan kişilerin kabızlıktan kurtulmaları zordur.

Bunun nedeni, glutensiz bir diyet, tahıl gibi yüksek lifli gıdaları keserek lif alımının azalmasına neden olur, bu da dışkı sıklığının azalması ile sonuçlanır. Fiziksel hareketsizlik, dehidrasyon ve kötü beslenme de kabızlığa neden olabilir.

Depresyon

Çölyak hastalığında birçok fiziksel belirtisi ile birlikte, depresyon gibi psikolojik belirtiler de yaygın olarak görülür. 29 çalışmanın bir analizi, depresyonun genel popülasyondan çok, çölyak hastalığı olan erişkinlerde daha sık ve şiddetli olduğunu bulmuştur.

48 katılımcıyla yapılan bir başka küçük çalışma, çölyak hastalığı olanların sağlıklı bir kontrol grubuna göre depresif belirtilere sahip olma olasılığının daha fazla olduğunu tespit etmiştir.

Kaşıntı

Çölyak hastalığı, dirseklerde, dizlerde veya kalçada oluşan kaşıntılı, kabarcıklı deri döküntüsü şeklinde gelişen dermatit herpetiformis hastalığına neden olabilir.

Çölyak hastalarının yaklaşık % 17’sinde bu döküntü yaşanır ve teşhise yol açan belirti semptomlarından biridir.

Bazı insanlar genellikle çölyak hastalığı ile ortaya çıkan diğer sindirim belirtileri olmadan bu deri döküntüsünü geliştirebilir.

çölyak hastaları ne yemelidir

Çölyak hastalığının yukarıda rastlanan belirtileri ile birlikte daha az gelişme ihtimali olan başka belirtileri de vardır:

– Kramp ve karın ağrısı

– Konsantre olma sorunu veya zihinsel karışıklık

– Uykusuzluk gibi uyku bozuklukları

– Sindirim sistemi içindeki emilim problemlerine bağlı besin eksiklikleri (yetersiz beslenme)

– Kronik baş ağrıları

– Eklem veya kemik ağrıları

– Ellerde ve ayaklarda karıncalanma 

– Nöbetler

– Düzensiz dönemler, infertilite veya tekrarlayan düşük

– Ağızda pamukçuk yaraları

– Saç tellerinin incelmesi ve cildin donuklaşması

– Anemi

– Tip I Diyabet

– Multipl skleroz (MS)

– Osteoporoz

– Epilepsi ve migren gibi nörolojik durumlar

– Bağırsak kanserleri

– Yetersiz besin emilimi nedeniyle çocuklarda büyüme sorunları

Çocuklarda ve Bebeklerde Çölyak Hastalığı Belirtileri

Çocuklarda ve bebeklerde ishal, bağırsak sorunları, sinirlilik, gelişememe veya gelişme gecikmesi gibi problemler olabilir.

Zamanla çocuklar kilo kaybı, diş minesinde hasar ve ergenlik gecikmesi yaşayabilir.

Çölyak Hastalığı Sebepleri

Çölyak hastalığı bir bağışıklık bozukluğudur. Çölyak hastası olan bir kişi gluten yediğinde, hücreleri ve bağışıklık sistemi aktive olur, ince bağırsağa saldırır ve zarar verir.

Çölyak hastalığında, bağışıklık sistemi yanlışlıkla ince bağırsaktaki villusa saldırır. Bunlar iltihaplanır ve kaybolabilir. İnce bağırsak artık besinleri etkili bir şekilde ememez. Bu, bir dizi sağlık riski ve komplikasyonuna yol açabilir.

Çölyak hastalığı olma olasılığı daha yüksek olan insanlar şunlardır:

– Tip 1 diyabet, romatoid artrit, tiroid veya karaciğeri etkileyen otoimmün bir hastalık gibi başka bir otoimmün hastalıkları olan kişiler.

– Down sendromu veya Turner sendromu gibi genetik bir bozukluk

– Hastalığı olan bir aile üyesi

çölyak hastalığı ne yemeli

Çölyak Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

Tanı için öncelikle fiziksel muayene yapılır.

Doktor, ayrıca tanıyı doğrulamaya yardımcı olmak için çeşitli testler yapacaktır. Çölyak hastalığı olan kişilerde genellikle yüksek düzeyde antiendomysium (EMA) ve anti-doku transglutaminaz (tTGA) antikorları bulunur. Bunlar kan testleri ile tespit edilebilir. Testler, gluten hala tüketilirken yapıldığında en güvenilirdir.

Yaygın kan testleri şunlardır:

  • Tam kan sayımı (CBC)
  • Karaciğer fonksiyon testleri
  • Kolesterol testi
  • Alkalin fosfataz seviye testi
  • Serum albümin testi

Çölyak Hastalığı Doğal Tedavi

Glutensiz Diyet

Kronik ve otoimmün bir durum olan çölyak hastalığı için bilinen bir tedavi yoktur, bu nedenle belirtileri en aza indirmek ve bağışıklık sisteminin yeniden oluşturulmasına yardımcı olmak için bazı yollar vardır. 

Her şeyden önce, çölyak hastalığınız varsa, buğday, arpa veya çavdar içeren tüm ürünlerden kaçınarak tamamen glutensiz bir diyet uygulamak gerekir. Gluten, bu üç tahılda bulunan proteinin yaklaşık yüzde 80’ini oluşturur, ancak diğer birçok üründe de bulunur. 

Beslenmemizin büyük bir yüzdesi artık paketlenmiş gıdalara dayandığından, her zaman gluten ile temas etme riski çok yüksektir.

Modern gıda işleme teknikleri ve çapraz kontaminasyon nedeniyle mısır veya glutensiz yulaf gibi diğer glutensiz tahıllar da bile eser miktarda gluten bulunur.

Bu nedenle gıda etiketlerini çok dikkatli bir şekilde okumak gerekir.

Glutensiz diyeti sıkı bir şekilde uygulamak, bağışıklık sisteminin kendini onarmasını sağlayacak ve bu da semptomların alevlenmesini önleyecektir. Glutensiz bir diyette yenmesi ve yenmemesi gerekenler şu şekildedir; 

Çölyak Hastasının Yemesi Gerekenler

Meyve ve sebzeler

Meyve ve sebzeler sağlıklı beslenmenin temel taşıdır ve doğal olarak glutensizdir. Bağışıklık fonksiyonunu güçlendirmek için değerli temel besinler, lif ve antioksidanlar sağlarlar.

Yağsız proteinler

Bunlar iltihabı azaltan protein, omega 3 yağları ve mineraller sağlar. Yağsız protein kaynakları arasında yumurta, balık (vahşi yakalanmış), kümes hayvanları, sığır eti, sakatat, diğer proteinli gıdalar ve omega 3 içeren gıdalar bulunur.

Sağlıklı yağlar

Tereyağı, avokado yağı, virgin hindistan cevizi yağı, üzüm çekirdeği yağı, sızma zeytinyağı, keten tohumu yağı, kenevir yağı sağlıklı yağlardandır.

Kuruyemiş ve tohumlar

Badem, ceviz, keten tohumu, chia tohumu, kabak, susam ve ayçekirdeği

Süt (organik ve çiğ en iyisidir)

Keçi sütü ve yoğurdu, diğer fermente yoğurtlar, keçi veya koyun peyniri ve çiğ sütçölyak hastalığında beslenme

Baklagiller, fasulye ve glutensiz kepekli tahıllar

Fasulye, esmer pirinç, glutensiz yulaf, karabuğday, kinoa ve amaranth

Glutensiz unlar

Bunlar arasında esmer pirinç unu, patates veya mısır unu, kinoa unu, badem unu, hindistan cevizi unu, nohut unu ve diğer glutensiz karışımlar bulunur. Güvenli olması için daima glutensiz sertifikalı ürünler satın alın.

Kemik suyu 

Harika kolajen, glukozamin ve amino asit kaynağıdır.

Diğer glutensiz çeşniler, baharatlar ve otlar

Deniz tuzu, kakao, elma sirkesi, taze otlar ve baharatlar (glutensiz olarak etiketlenmiş), çiğ bal 

Çölyak Hastasının Yememesi Gerekenler

Buğday, arpa, çavdar içeren tüm ürünler

İçerik etiketlerini dikkatlice okuyun ve her türlü buğday, kuskus, irmik, çavdar, arpa ve hatta yulaf içeren ürünlerden uzak durun.

İşlenmiş karbonhidratlı gıdalar

Bunlar genellikle rafine buğday unu ile yapılır. Kaçınılması gereken işlenmiş karbonhidrat örnekleri arasında ekmek, makarna, kurabiyeler, kekler, snack barlar, tahıllar, çörek, pişirme unları vb. bulunur.

Çoğu un türü

Buğday bazlı un ve ürünler arasında kepek, bromlu un, makarnalık un, zenginleştirilmiş un, fosfat unu, sade un ve beyaz un bulunur.

Bira ve malt alkolü

Bunlar arpa veya buğday ile yapılır.

Bazı durumlarda, glutensiz tahıllar

Üretim sırasında çapraz kontaminasyon nedeniyle, glutensiz tahıllar bazen az miktarda gluten içerebilir. Bu konuda dikkatli olmak gerekir çünkü “buğday içermez” ibaresi mutlaka “glutensiz” anlamına gelmez. 

Şişelenmiş çeşni ve soslar

Gıda etiketlerini çok dikkatli okumak ve az miktarda gluten içeren katkı maddeleriyle yapılan ürünlerden kaçınmak gerekir.

Buğday artık kimyasal olarak sıvı ürünlerde bile kullanılan koruyucu maddeler, stabilizatörler ve diğer katkı maddelerine dönüştürülmektedir.

Neredeyse tüm un ürünleri, soya sosu, salata sosları veya marinatlar, maltlar, şuruplar, dekstrin ve nişasta ile yapılan herhangi bir çeşnide bulunabilir.

İşlenmiş yağlar

Bunlar, hidrojene ve kısmen hidrojene yağlar, trans yağlar ve mısır yağı, soya fasulyesi yağı ve kanola yağı dahil olmak üzere iltihaplanmayı artıran bitkisel yağlardır.

çölyak hastalarının beslenmesi

Gizli olarak gluten ile işlenmiş gıdaların uzun bir listesi vardır: 

– Yapay kahve kreması

– Malt (arpa göstergesi olan malt özütü, malt şurubu, malt aroması ve malt sirkesi şeklinde)

– Makarna sosları

– Soya sosu

– Bulyon

– Dondurulmuş patates kızartması

– Salata sosu

– Esmer pirinç şurubu

– Seitan ve diğer et alternatifleri

– Dondurulmuş sebzeli hamburger

– Şeker

– Taklit deniz ürünleri

– Hazırlanmış etler veya söğüş etler (sosisli sandviçler gibi)

– Sakız

– Bazı öğütülmüş baharatlar

– Patates veya tane cips

– Ketçap ve domates sosları

– Hardal

– Mayonez

– Sebze pişirme spreyi

– Aromalı hazır kahve

– Aromalı çaylar

Besin eksikliğini düzeltin

Çölyak hastası olan birçok insan, malabsorpsiyonun neden olduğu semptomları iyileştirmek için takviye almalıdır. Bu, demir, kalsiyum, D vitamini, çinko, B6, B12 ve folat gibi vitamin ve mineraller olabilir.

Çölyak hastaları, sindirim sisteminde hasar olduğundan ve iltihaplanma meydana geldiğinden besinleri ememez, böyle bir durumda düzenli ve dengeli beslenmek bile besin eksikliği olabileceği anlamına gelir. 

Bu durumda besin eksikliğini belirlemek için doktorunuz test yapacak ve gereken besin takviyelerini önerecektir.

Gluten ile yapılan diğer ev veya kozmetik ürünlerden kaçının

Günlük yaşamda kaçınılması gereken sadece gluten içeren gıdalar değildir. Gluten ve tetikleyici semptomlar içerebilen gıda dışı birçok ürün de vardır:

– Diş macunu

– Çamaşır deterjanı

– Dudak parlatıcısı ve dudak kremi

– Vücut losyonu ve güneş koruyucu

– Makyaj malzemeleri

– Reçeteli ve reçetesiz satılan ilaçlar

– Oyun hamuru

– Şampuan

– Sabunlar

– Vitaminler

Profesyonel Yardım Alın

Glutensiz beslenmek, bazı insanlar için zor olabilir. Gerçekten sağlıklı bir glutensiz diyet oluşturmaya yardımcı olmak için bir diyetisyene başvurun. Rehberlik sunabilen çölyak hastalığı destek grupları da vardır.

Sonuç olarak;

Çölyak hastalığı, gluten alımının ince bağırsakta hasara yol açtığı ciddi otoimmün bir bozukluktur.

Çölyak belirtileri şişkinlik, kramp ve karın ağrısı, ishal veya kabızlık, konsantrasyon sorunu, duygudurum bozuklukları, kilo değişiklikleri, uyku bozuklukları, besin yetersizlikleri ve daha fazlasını içerir.

Şu anda çölyak hastalığının tedavisi yoktur, ancak glutenden kaçınmak semptomları hafifletebilir ve bağırsağın kendini onarmasını sağlayabilir.

Yazıyı Paylaşın!!!

Leave a Reply

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir